فصلنامه تحقیقات مدلسازی اقتصادی
سال دوم شماره 5 (پاییز 1390)

یکی از موضوعات مهم قابل طرح در مدل های رشد اقتصادی فرضیه ی همگرایی است. به این معنی که مناطق فقیر با نرخ رشد درآمد سرانه ی بالاتری نسبت به مناطق ثروتمند، تمایل به حرکت به سمت تعادل بلندمدت دارند. فرضیه ی همگرایی شامل دو نوع همگرایی بتا و سیگما است. پژوهش حاضر این فرضیه را برای استان های ایران در سال های 1379 تا 1386، بررسی می کند. نتایج به دست آمده وجود همگرایی بتا در بین استان های ایران را تایید می کند. اما، نتایج برای همگرایی سیگما نشان دهنده ی نبود این نوع همگرایی در بین استان های ایران است. به این معنی که پراکندگی درآمد سرانه در بین استان های ایران در این سال ها افزایش پیدا می کند.
مهاجرت داخلی یکی از عواملی است که می تواند بر رشد اقتصادی استان ها و درنهایت، بر همگرایی بین آن ها اثرگذار باشد. بنابراین، در این تحقیق اثر مهاجرت بین استانی بر همگرایی درآمد سرانه ی بین آن ها نیز بررسی شده است. نتایج نشان می دهد خالص ورود مهاجرت رابطه ی مستقیم با رشد تولید سرانه ی استان ها دارد و با وارد کردن متغیر خالص ورود مهاجرت به معادله ی همگرایی، ضریب بتا افزایش پیدا می کند که نشان دهنده ی اثر منفی مهاجرت بر همگرایی در بین استان های ایران است. بنابراین، مهاجرت شکاف بین استان ها را افزایش می دهد.

بیمه ی عمر به عنوان ابزاری برای سرمایه گذاری و همچنین، به منظور غلبه بر مشکلات ناشی از مرگ سرپرست خانواده و پیری و کهولت است. در بسیاری از کشورها با بیمه های عمر، منبع مالی عظیمی درکل جامعه از حق بیمه های گرفته شده به دست می آید که می توان برای توسعه ی خود صنعت بیمه و یا دیگر بخش ها و خدمات رسانی بیشتر استفاده کرد. با وجود پیشرفت همه جانبه ی این بیمه در کشورهای توسعه یافته و حتی بسیاری از کشورهای در حال توسعه، محصولات بیمه ی عمر که نیاز مبرم زندگی امروز است، در سبد مصرفی خانواده های ایرانی جایگاه مطمئنی به دست نیاورده است. پژوهش حاضر، عوامل موثر بر گسترش بیمه ی عمر کشور را بررسی می کند و مطالعه ای میدانی است که جامعه ی آماری آن سه استان تهران، مازندران و آذربایجان شرقی است. در این راستا، به صورت تصادفی و از داخل خوشه های یاد شده نمونه ای گزیده شده است.
برای بررسی عوامل موثر، متغیرهای مربوط به این عوامل به دو گروه اصلی اقتصادی- اجتماعی و روانشناختی تقسیم و اطلاعات آن به وسیله ی 73 شاخص با پرسشنامه گرد آوری شده است. بر مبنای اطلاعات گردآوری شده نتایج نشان می دهد که تقاضای بیمه ی عمر طبق اطلاعات نمونه ای، رابطه ای منفی با متغیرهای سلامت انتظاری فرد، حق بیمه ی پرداختی، انتظارات تورمی مثبت، درجه ی ریسک گریزی، ارزیابی فرد از سلامت روانی خود، تمایل به ابراز اعتقادات فردی در جمع و درآمد دارد و متغیرهای اعتقاد به ارث گذاشتن، خوشبینی اقتصادی، اعتقاد به بهبود اوضاع اقتصاد ملی در آینده، سن فرد، اشتغال همسر و میزان مطالعه ی افراد روی تقاضای فرد برای بیمه ی عمر تاثیر مثبت دارد. در کنار عوامل گفته شده نکته ی جالب توجه این است که افراد برای خرید بیمه ی عمر متاثر از تبلیغات شرکت های بیمه نیستند و بیشتر معرفی بیمه ی عمر از سوی دوستان و یا آشنایان در خرید بیمه ی عمر از سوی ایشان تاثیر دارد. نکته ی دوم مربوط به نوع شغل افراد است که شاغلین بخش دولتی تمایل بیشتری نسبت به شاغلین بخش خصوصی برای خرید بیمه ی عمر دارند.

بررسی تاریخچه ی بانکداری ذخیره ی جزئی به همراه اعتبار بانکی و بررسی ساختار عملکردی این شیوه ی بانکداری، دستاوردی جدید از شکل گیری پول اعتباری و ساز وکارهای ایجاد و نتایج آن بر بخش واقعی اقتصاد به وجود می آورد.
تفاوت های سررسیدی میان سپرده پذیری و وام دهی، خلق پول اعتباری از هیچ و تاثیرات آن بر سطح عمومی قیمت ها در کنار ناپایداری اقتصادی؛ از جمله مباحثی است که اندیشمندان بنام و منتقد بانکداری ذخیره جزئی به آن توجه دارند. در این مقاله ضمن بیان دیدگاه ها و اندیشه های بانکداری ذخیره ی جزئی، تاثیرات این شیوه ی بانکداری بر رفتار مصرفی و انباشت سرمایه تحلیل می شود. ویژگی این پژوهش نوآوری و گسترش یک مدل بین نسلی از رفتار مصرفی بهینه در بسترعملکرد بانکداری ذخیره ی جزئی با تکیه بر دیدگاه موریس آله (1947)است. بهینه سازی مدل، اثبات می کند در وضعیت پایا ناپایداری مصرف و همچنین ناپایداری در انباشت سرمایه در بستر عملکرد بانکداری ذخیره ی جزئی، امکان بروز دارد.

از یک سو، ماهیت دوگانه ی نفت خام به عنوان یک کالای فیزیکی و دارایی مالی و از سوی دیگر، وجود عوامل متعدد تاثیرگذار بر بازارهای اسپات و آتی های نفت خام موجب شده است که تحلیل روابط متغیرهای اصلی این بازارها پیچیده تر شود. هدف اصلی این مطالعه، بررسی روابط قیمت های نفت خام در بازارهای اسپات و آتی ها و اثرگذاری موجودی ذخایر و ریسک مبنای تعدیل شده بر اساس نرخ بهره بازارهای مالی بر تغییرات قیمت های مذکور است. به منظور انجام این مطالعه، سری زمانی اطلاعات ماهانه مربوط به قیمت اسپات و آتی های نفت خام WTI، ذخایر تجاری نفت خام و ریسک مبنای تعدیل شده در دوره ی زمانی ژانویه 1986 تا دسامبر 2010، استخراج شده است. همچنین، با توجه به وجود نوسان های غیرقابل پیش بینی و عدم اطمینان در متغیرهای بررسی شده، در این مطالعه از رویکرد مدل سازی GARCH استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که رابطه ی مثبت و معنی داری میان تغییرات قیمت آتی ها و تغییرات قیمت اسپات نفت خام وجود دارد. همچنین، تغییرات ریسک مبنا می تواند از یک تا سه دوره ی گذشته بر قیمت های آتی ها و اسپات اثرگذار باشد و میزان موجودی ذخایر نفت خام با یک دوره وقفه، اثر منفی بر تغییرات قیمت اسپات نفت خام دارد.

یکی از اهداف برنامه ریزان اقتصادی افزایش رشد اقتصادی در کنار افزایش بهره وری نیروی کار است. سرمایه گذاری (هزینه) بر روی آموزش می تواند این دو هدف عمده را تامین کند. هدف این پژوهش بررسی اثرات افزایش هزینه ی آموزش بر سرمایه ی انسانی و رشد اقتصادی با استفاده از یک مدل تعادل عمومی محاسبه پذیر است لذا، بر مبنای آمار و اطلاعات اقتصادی سال1380 و همچنین ماتریس حسابداری اجتماعی همین سال، سه سناریوی متفاوت برای رشد هزینه ی آموزش در نظر گرفته شده و اثرات آن بر سرمایه ی انسانی و رشد اقتصادی برآورد می شود.
نتایج به دست آمده نشان می دهد که رشد هزینه ی آموزش بر سرمایه ی انسانی و رشد اقتصادی اثر مثبت دارد. افزایش 50 درصدی هزینه ی آموزش در دوره اول 81/3 درصد سرمایه ی انسانی را افزایش داده و به میزان 8/5 درصد به رشد اقتصادی افزوده است. در دوره ی دوم به ترتیب 4/5 درصد و 3/7درصد سرمایه ی انسانی و رشد اقتصادی را افزایش داده است. هرچند جدا کردن اثرات رشد اقتصادی در دوره ی اول، به عوامل سرمایه ی انسانی و فیزیکی، نشان از نبودن ارتباط میان سرمایه ی انسانی و رشد اقتصادی است اما دردوره ی دوم جداسازی اثرات رشد اقتصادی عوامل، نشان دهنده ی ارتباط میان رشد اقتصادی و سرمایه ی انسانی است.

یکی از بخش های اصلی سیستم پولی بین الملل مدیریت ذخایر ارزی است که سطح و ترکیب ارزی بهینه ی ذخایر خارجی را تعیین می کند. در اقتصادهای نوظهور بویژه کشورهای صادر کننده ی نفت خام در طول چند سال اخیر ذخایر ارزی قابل توجهی انباشته شده است. هرچند، این اقتصادها برای ذخایر ارزی خود به تنظیم قواعدی که ترکیب آن بهینه باشد تمایل دارند؛ با این حال، دست یابی آن ها به چنین اهدافی سوال برانگیز است. با وضعیت کنونی اقتصاد جهانی؛ از جمله وقوع بحران های مالی، نوسان های ارزش برابری ارزهای ذخیره ی عمده و امکان سامان دهی جدید در همگرایی ارزهای جدید، تعیین ترکیب ارزی بهینه ی ذخایر خارجی از مهم ترین مباحث اقتصاد مالی و اقتصاد بین الملل است.
در این پژوهش از یک الگوی بهینه سازی پویا بر مبنای رهیافت میانگین- واریانس و رهیافت هزینه ی مبادله برای ترکیب ارزی ذخایر رسمی اقتصادهای برگزیده ی نوظهور و اقتصادهای برگزیده ی نفتی خاورمیانه در دوره ی زمانی 2007-1999 استفاده شده است. نتایج به دست آمده از اجرای این تحقیق، پیشنهاد می کند که اقتصادهای برگزیده به منظور کم کردن ریسک کاهش ارزش ذخایر خارجی و بهبود توانایی در پرداخت بدهی های خارجی، در ترکیب ارزی ذخایر رسمی خود تجدید نظر کنند.

هدف اصلی این مطالعه بررسی اثرات نامتقارن نرخ ارز واقعی بر صادرات غیرنفتی در ایران در دوره ی زمانی 1353-1386 است. بنابراین، در راستای هدف تحقیق، ابتدا شوک های مثبت و منفی نرخ ارز با استفاده از مدل غیرخطی مارکوف- سوئیچینگ بررسی شده است. برای براورد مدل غیرخطی نرخ ارز بر اساس مقدار تابع راست نمایی، مدل MSIH با سه رژیم از میان حالت های مختلف مدل MS برگزیده شد. در مرحله ی بعد، مدل اصلی تحقیق با استفاده از روش های هم انباشتگی جوهانسن- جوسیلیوس و DOLS براورد شد. بر اساس نتایج به دست آمده متغیرهای درامد خارجیان، درامد ناخالص داخلی، رابطه ی مبادله و درجه ی باز بودن تجاری، اثر مثبت و معنی دار بر صادرات غیرنفتی داشته که با مبانی نظری و مطالعات تجربی سازگار است. هر دو شوک های مثبت و منفی نرخ ارز نیز تاثیر منفی و معنی دار بر صادرات غیرنفتی بر جای گذاشته است. بر اساس آزمون والد و LR اثرات شوک های گفته شده نامتقارن بوده، به گونه ای که شوک های مثبت به گونه ای معنی دار بیشتر از شوک های منفی، صادرات غیرنفتی را متاثر می سازد.

موضوع شاخه اقتصاد خرد، بررسی رفتار بنگاه ها، افراد و دولت به عنوان اجزای خرد اقتصاد است. براساس دیدگاه تولیدکننده، رفتار عقلایی ایجاب می کند که بنگاه به دنبال حداکثر سازی سود خود باشد. به دلیل اثرگذاری بر هزینه ها و درآمدها و در نتیجه، سود نهایی، یکی از نخستین پرسش های عقلایی در زمینه ی جریان تولید، تعیین محل و مکان مناسب برای سایت بنگاه است. در تحلیل عوامل موثر بر مکان گزینی فعالیت های اقتصادی، دیدگاه هایی متعدد در طول دو قرن اخیر بیان شده است. این دیدگاه بر عوامل مختلفی تاکید می کند که می توان در دو دسته موثر بر عرضه و تقاضا تقسیم بندی کرد.
پژوهش حاضر، عوامل موثر بر جانمایی فعالیت های تولیدی و صنعتی را بررسی کرده و عوامل موثر بر مکان یابی صنایع الکترونیک در مناطق ایران را تحلیل و اهمیت آن ها را تعیین می کند. به این منظور، ضمن شناسایی عوامل موثر بر جانمایی صنعتی (25 عامل) و کمی سازی و فضایی سازی متغیرها، با توجه به اینکه باید تعداد متغیرهای توضیحی در مدل های اقتصادسنجی لاجیت و پروبیت کاهش یابد، از سه سناریو، با کاربرد روش آنالیزی اجزای اصلی استفاده شده است.
نتایج مدل، نشان دهنده ی تاثیر مهم متغیرهای توان توسعه ی صنعتی منطقه و نیز امکان ایجاد، حفظ و نگه داری تاسیسات در منطقه بر مکان یابی صنایع الکترونیک در استان های کشور است. همچنین، تاثیر منفی درآمد اهالی منطقه و مناطق اطراف بر جانمایی این دسته از صنایع، می تواند به دلیل نسبت بالای ارزش به وزن در محصولات مورد نظر و بنابراین، تحرک پذیری و تجارت پذیری بالای این محصولات باشد.